Pathian Thu Kaihhngetnak (Part 4)

D. Catluan Sau Siar Dan Ding 

Thuhmaihruai

Tucun Bible catluan le catluan ṭhen siar dan ding, zoh dan ding na thei thlang. Bible catluan le catluan ṭhen na siar tikah a hmaisabik ah siar rero aw, felfai thei bikin ṭongfang terek pawl tiang zoh thluh aw, thungaithlak in siar aw, ruat phah in siar aw tiah kan lo forh a si kha. Tu cun mawitawk tak na thiam thlang ding tiah zumnak tumpi kan nei. Zuam sinsin aw. Hlawhtlinnak in a lo hngah. Bible dik zetih theihfiang theinak fimnak in a lo hngak lai, na thleng cing ding.

Tu ahcun Bible catluan le catluan ṭhen si nawn loin, annih hnakih a sau deuhmi catluan sau zohnak kan nei thlang ding. Catluan sau kan ti tikah Bible sungih thuanthu sau deuh asilole thuhla sau kan ti duhnak a si ih himi ṭongfang pawl hi a rem can dandan in kan hmang khawm  ding a si. Catluan sau hi Thukam Hlun ih ngan khum mi thuanthu, tahṭhimnak ah, Pathian in Ahraham a kawhnak thu, David le Koliat an doawknak thu le adt… an si thei. Thukam Thar ah Jesuh in mi thawngnga rawl a dar thu, mina a ti dam thu le adt…an si thei. Cun tirhthlah pawl ih nganmi kohhran cakuat tla an si thei. Kan tumtah sawn mi cu hivek thuanthu sau/thuhla sau zetzet na siar tikah ziangtin na tuah ding, ziangtin hliakhlainak na nei ding, cangantu ih sim duh bikmi ziangtin na theifiang thei ding timi hi a si sawn.

            Bible sungih thuanthu nganmi pawl hi thuanthu menmen an si lo, pakhat le pakhat pehzom-awknak nei cuca lo ih finkhawm mi thuhla men khal an si lo. Pakhat le pakhat pehzom-aw ton in cangantu ih tumtah mi fiangter dingah an ṭangrual sawn a si. Bible kan siar tikah a hmaisabik ah catluan hi zohfelnak neih hmaisa bik ding a si ko nan’ catluan ṭhen le catluan sau/ thuanthu sau khal hi zohfelnak nei tengteng dingih fialmi kan si. Bible sungih thuhla ummi pawl hi a tamsawn cu catluan tawiten’ si loin, catluan sau zetzet ih ngamkhum mi an si tlangpi. Curuangah thuanthu vekih ngan khum mi thuhla sau zetzet pawl, catluan sau zetzet pawl hi ziangtin kan tuah ding tihi kan theih a ṭul ngaingai.

            Bungṭhen 3nak le 4nak ih na zirzo mi ‘Bible catluan le catluan ṭhen siar dan ding’ timi thupi pawl kha tu khalah hmang ding na si.

1. Catluan Ṭhen le Catluan Sau ih Pehzom-awknak

 Bible catluan le catluan ṭhen pawl felfai zet ih zohfelnak na neih hnu ah na siarmi catluan sau asilole thuanthu sau in a kiangkap (dung le hmai) ih ummi thuanthu dang pawl kha ziangtin a pehzom ti na theifiang a thupi.

Tutiang ah catluan le catluan ṭhen siar dan ding (zohfel dan ding) nasa ten kan lo hmuh. Catluan sau na siar tik khalah tui hlan ih na zirzo mi; pehzomtu, nolhsal mi ṭongfang, catluan seu,  le adt…pawl kha tu khalah hmang thotho ding na si. Himi pawl hin catluan ṭhen le catluan sau an pehzomter thotho a si.

Catluan ṭhen ih pehzomtu (conjunction) pawl kha na zohṭhat an ṭul zet. Cun thuanthu na siar mi ciar kha ziangtik caan ih cangsuak mi a si ti khal na theih dingah a thupi zet. A cancan ah a sangsang ten a cangsuak dingih a caan ahcun caankaar hla aw zet ih cangsuak mi a si ding.

Catluan sau na siar tik khalah siar rero aw, ṭongfang pawl kha pakhat hnu pakhat fumfe zetin a terek tiang hliakhlainak nei aw, theihfiang tum aw. Cawl mai hlah. Ruat phah aw. Cun catluan sau/thuanthu sau na siarmi kha a kiangkap ih ummi catluan sau/ thuanthu dang pawl thawn an peh zom awk dan theisuak aw. Pehzom-awknak timi hi catluan sau ih a sim duhmi theifiang dingah thupi zetmi a si.

Tahṭhimnak ah Marka 8:22-26 sungih ummi thu hi zohnak kan nei hnik pei. Himi thuanthu hi a tlun lam le a tang lam ih ummi thuanthu (8:14-21 le 8:27-30) thawn an pehzom awk dan na hmu thei maw?

 A hmaisabik ah 8:22-26 hi siar ta aw:

“Bethsaida khua an thleng ih cutawkah mitcawpa pakhat Jesuh hnenah an rak hruai ih Jesuh ih tham dingin an dil. Jesuh in mitcawpa cu a kut in a hruai ih hnarpawn ah a fehpi. A mit ah a cil a vun phui hnuah a parah a kut a suang ih, “ziangtal na hmu thei maw?” tiah a sut. Mitcawpa cu vantau in khua a hun zoh ih, “a si, mi ka hmu thei; asinanin thingkung feh rero vek an bang,” tiah a ti. Jesuh in cupa ih mit ahcun a kut a suang lala. Mitcawpa cun napiin khua a hun zoh ih a mit cu a vaan ngah ruangah ziang hmuahhmuah fiangtein a hmu thei. Jesuh ih inn ah a tlunter ih, “khawsungah va lut nawn hlah,” tiah a ti.

Hitawk ih nganmi catluan sau/ thuanthu sau hi danglam tak a si. Ziangah sipei a voi khat thamnak ah Jesuh in mitcawpa hi a hrek lawng a damter. Voikhatnak ah a zatein a ti dam thei lo maw si? Cun ziangahso Jesuh in ziangtal na hmu thei maw tiah a sut? Jesuh in ziangkim a thei ṭheh lo maw si? A dam ngah le dam ngah lo teh a thei lo maw si? A hmaisabik ah mitcawpa cun zianghman a hmu thei lo. A voihnihnak ah fiang tuk lo in a hmu thei. A netabik ah fiangzetin a  hmu thei. Himi catluan thawn a pehzom aw mi a kiangkap ih um mi catluan dang pawl kan zoh asile Jesuh ih simduhmi kan thei thiam ding a si. Mitcawpa a ti dam hlan ih ummi thu cu ‘Farasi le Herod ih Thilnu’ thuhla a si, Marka 8:14-21ah zoh aw;

“Dungthluntu pawl in sang ken an hngilh ih lawng sungah sang hlom khat lawng a um. Jesuh in an hnenah, “Farasi mi le Herod ih thilnu kha ralring uh,” tiah a sim. Annih in, “sang kan neih lo ruangah a si, hiti ih in ti,” tiah pakhat le pakhat an ti aw. Cumi cu Jesuh in a theih ih an hnenah, “sang nan neih lo thu cu ziangah so nan rel rero? Nan thei thei hrih lo maw? Cutluk in maw nan ruah ban lo? Mit nan neih si, nan hmu thei lo maw? Hna nan neih si, nan thei thei lo maw? Mi thawng nga hrangih sang hlom nga ka phel kha nan cing nawn lo maw? An hlahmi sang bawm ziangzat so nan sar kha,” tiah a ti.Annih in, “bawm hleihnih,” tiah an ti. Jesuh in, “cun minung thawngli hrangah sang hlawm sarih ka phel tikah an hlahmi bawm ziangzat so nan sar kha?” tiah a sut. Annih in, “bawi sarih,” tiah an ti. Jesuh in, “Cuih hnu khalah nan thei thei hrih lo maw?” tiah a ti hai” (Marka 8:14-21).

Mitcawpa a ti dam hnu ih ummi thuhla cu Piter ih Phuansuahnak Marka 8:27-30:

“Jesuh le a dungthluntu pawl cu Sisaria Filipi kiang khawte pawl tlawng dingah an feh. Lamzin ah dungthluntu pawl cu, “Mi hrekkhat in baptima petu Johan a si, an lo ti. Mi hrek in Elijah a si an lo ti. Midang in profet pakhatkhat a si, an lo ti,” tiah an ti. Jesuh in, “Nannih in teh, zo in ti so?” tiah a sut. Peter in, “Nang cu Messiah na si,” tiah a ti. Cutikah Jesuh in, “Cuih thu cu zohman va sim hlah uh,” tiah a tiam” (Marka 8:27-30).

Himi catluan sau pathum ih pehzom awk dan kan hawlsuak tum pei. A hnuiih zohfelnak neihmi pawl hi hminsin aw.

1.      An pathum in hmaiton ih biakawknak thu a si.

2.      An pathum sungah Jesuh in thu a sut.

3.      A hmaisabik catluan sau cu Jesuh le a dungthluntu biakawknak a si (8:14-21). A pathumnak khal Jesuh le a dungthluntu pawl an biakawknak a si (8:27-30). A pahnihnak ahcun Jesuh hi mitcawpa thawn an bia-aw (8:22-26).

4.      Caltuan sau pahnihnak in “khua” timi ṭongfang voihnih a hmang (8:23, 26). Catluan sau  pathumnak khalin “khua” timi voi khat a hmang ve (8:27).

5.      Catluan sau pahnihnak ih netabik ah Jesuh in mitcawpa cu khawsungah va lut nawn lo dingin a kham (Marka 8:26). A pathumnak catluan sau ahcun Jesuh in a dungthluntu pawl Messiah a si thu zo hnen hmanah sim lo dingin a kham (8:30).

6.      A pahnihnak catluan sau hi cipciar zetin zoh rero aw la, mit ih hmuhfiangnak thawn a pehpar aw zet a si; nolhsal mi ṭongfang pawl zoh hnih aw:

·         Mitcawpa (cang 22)

·         Mitcawpa cu a kuat in a hruai (cang 23a)

·         A mit ah a cil a vun phui (cang 23b)

·         Ziangtal nah mu thei maw? (23c)

·         Mitcawpa cu vantau in khua a hun zoh (24)

·         Ka hmu thei (24)

·         Thingkum feh rero vek an bang (24)

·         Jesuh in cupa ih mit ahcun a kut a suang (25)

·         Mitcawpa cun napiin khua a hun zoh (25)

·         A mit cu a vaang ngah (25)

·         Ziang hmuahhmuah a hmu thei (25)

7.      Cuvek thotho in catluan sau pakhatnak khalah Jesuh in a dungthluntu pawl hnenah thu a sut (8:14-21)

·         Nan thei thei hrih lo maw (cang 17)

·         Mit nan neih si, nan hmu thei lo maw? (cang 18)

Catluan sau pakhatnak le pahnihnak ah “hmu” timi ṭongfang hi thupi zet a si. Pehzom-awknak thupi zet an nei fawn. Zingzoinak kan nei peh vivo hrih ding.

8.      Mitcawpa hnenih hmanmi “hmu” timi cun mit thawn thil a cang taktakmi hmuhfiangnak a rel. Asinan catluan sau pakhat ih hmanmi “hmu” timi cu phundang zawngih hmanmi ṭongfang a si ih theihthiamnak a khihhmuh. Jesuh in theihthiamnak timi ṭongfang hi catluan sau hmaisabik ih cemnetnak khal ah a nohsal, “Cuih hnu khalah nan thei thei hrih lo maw?” (8:21).

9.      Peter ih phuansuahnak kan zohmi sungih netabik khal ah Peter in “nangcu Messiah na si” tiah a ti. Tucun Piter in a thlunmi Jesuh Khrih kha zovek a si ti a theifiang thlang.

Kan zohmi catluan sau pathum pawl ih an pehzom-awk dan fingkhawm aw: Kan zohmi catluan sau pakhatnak ah Jesuh in a dungthluntu pawl thu a suhnak le Khrih cu mi zovek a si ti an theih hrih lo zia kan hmu. Catluan sau pathumnak ahcun Jesuh kha zo a si ti fiangzetin an theithiam thlang. Jesuh cu Missiah a si ti an theifiang thlang a si. Catluan sau pahnihnak ih mitcawpa a damter thu cun a dungthlungtu pawl in Jesuh kha zo vek a si ti fiangzet ih an theihthiam hrih lo zia a tarlang. Curuangah Marka 8:22-26 ih thil cangmi (mitcawpa ih damnak) thu ah cangantu in Jesuh ih maksak zia, mi a damter theinak le mitcawpa ih khua hmuhnak hi a sim tum bikmi a si lo. Cangantu ih tumtah sawn mi cu: Mitcawpa in a thoknak ah a ṭhenhrek lawngih khua a hmuh thei vekin dungthlungtu pawl khalin Jesuh kha a ṭhenhrek lawngin an thei. Cun lehhnu ah fiangzetih a hmuh thei vekin dungthluntu pawl khalin Jesuh kha fiangzetin an thei thlang timi a si. Curuangah hitawk ih micawpa’i thuhla hin dungthluntu pawlin Jesuh kha ziang vekin an thei ti a simfiang ngaingai.

Kan fiang sin theinak dingah tahṭhimnak dang pakhat kan zoh hrih pei. Kolose 1:3-8 le 1:9-14 ih pehzom-awknak hi zoh hnik aw. Himi catluan ṭhen tei pahnih ih pehzom-awk dan theihfiang kan tum pei. A hmaisabik ah siar ta aw.

“Nan hrangih thla kan cam tik poh ah kan Bawipa Jesuh Khrih ih Pa le kan Pathian hnenah lungawinak thu kan sim ringring. Ziangahtile Khrih Jesuh nan zumnak le Pathian minung pawl hmuahhmuah hnenah duhdawtnak nan neih kha kan rak theih ruangah a si. A dikmi Thuthang ṭha nan hnenih a ra thleng pek ah ziang bangtuk in ruahsannak a lo pek ti cu nanmah in nan thei. Curuangah rinnak le duhdawtnak cu vancungah nan hrangah himte in a lo retsak mi nan ruahsannak parah hram an bun a si. Pathian zangfahnak nan rak theih hmaisa bik ni ihsin thokin atu tiang a si bangtuk in, Thuthang ṭha in thlawsuahnak cu nan hnenah a thlepi ih leitlun khuazakip ah a karh zaiter a si. Pathian zaangfahnak cu Epafras hnen ihsin nan theihmi a si. Amah cu kan duhdawtmi kan hnaṭuanpi, kan ai-awh rinsan tlak zetin Khrih riantu khal a si. Amah in Thlarau ih a lo pekmi duhdawtnak nan neihmi thu hla in sim” (Kolose 1:3-8).

Catluan ṭhen pahnihnak, Kolose 1:9-14;

Hi bangtuk in nan thuhla kan theih vete in nan hrangah thla kan cam ringring. Pathian in amah ih duhnak theih theinak le Thlarau ih pekmi fimnak le theihthiamnak in lo khatter dingah Pathian kan dil a si. Cuticun Bawipa ih duhnak vekin nan nung thei ding ih amah lungtong zawng kha nan tuah ringring thei ding. Cule nan nunnak in rah ṭha a phunphun a rah ding ih Pathian nan theihnak ahcun nan ṭhang vivo ding. Ziang hmuahhmuah kha thinsaunak thawn nan taurtheinak dingah Pathian sunlawinak ihsin a ra suakmi a thazaang in lo cakter hram seh. Thleunak ram sungah Pathian in a mi thianghlim pawl hrangih a retmi kha a cotu si ve dingin a lo sersiamtu Pa Pathian cu lawgawi in thangṭhat uh. Amah in kannih in uktu thimnak huham sung ihsin in runsuak ih a Fahniang uknak sungah in luhpi zo. A fap thawngin sual ngaidamnak kan ngah ih miluat kan si zo.

An pehzom-awknak pawl finkhawm kan tum hnih pei:

1.      Hite’i catluan ṭhen pahnih sungah Paul in Kolose kohhran pawl ih lungthlengnak a theih thu a rel (1:4; 1:9).

2.      Hite’i catluan ṭhen pahnih sungah Paul le Timote in Kolose kohhran hrangah thla an cam (1:3; 1:9)

3.      Catluan ṭhen pakhatnak ah Paul le Timote in thla an cam tikah Pathian hnenah lungawithu an sim. Ziangahtile Kolose kohhran pawlin zumnak le Pathian ih duhdawtnak an neih ruangah a si (1:3,4). Catluan ṭhen pahnihnak ahcun Paul le Timote in Kolose zumtu pawl kha Thlarau ih pekmi fimnak le theihthiamnak thawn an khah theinak dingah Pathian hnenah an dilsak (1:9)

4.      Catluan ṭhen pakhattnak ah Paul le Timote in Pathian hnenah lungawi thu an si (1:3), catluan ṭhen pahnihnak ahcun Paul le Timote in Kolose zumtu pawl kha Pathian hnenih lungawi thu sim ve dingin an duh (1:12).

5.      Catluan ṭhen pakhatnak ah Thuthang ṭha cu a karhzai ih rah a suak (1:6). Hitawk ih rah a suah timi hi phundang hmanmi ṭong a si. A rahsuak mi cu anmah Kolose zumtu pawl kha an si. Cun catluan ṭhen pahnihnak ah Paul le Timote in cuvek thotho in Kolose kohhran pawl kha rah ṭha a phunphun rah in Pathian theihnak ih ṭhanglian vivo dingah Pathian hnenah an dil (1:10).

Kan zohmi catluan ṭhen tei pahnih ih an pehzom-awk dan finkhawmnak: Catluan ṭhen pakhatnak ah Paul le Timote in Kolose mi pawl kha Pathian an zum ruangah le zumtu dang parih duhdawtnak an neih thu an theih tikah Pathian hnenah lungawithu an sim. Lungawithu simnak in an cawl mai lo. Catluan ṭhen pahnihnak ah Paul le Timote in Kolose zumtu pawl hrangah thla an camsak. Kolose zumtu pawl in Pathian ih duhnak an theihthiam theinak dingah le Thlarau ih pekmi fimnak le theihthiamnak thawn an khah theinak dingah siseh, an nunnak ah rah ṭha an rah theinak dingah le Pathian theihnak ih an ṭhanglian vivo theinak dingah an hrangah thla an camsak a si.

2. Karlak Colhnak  le Thlengawknak pi zoh aw

Mitu ah Bible catluan sau na siarmi kha a kiangkap (a hnuai le a tlun) ih ummi catluan ṭhen dang pawl thawn an pehzomawk dan zoh dingah kan lo fial. Tu ahcun catluan ṭhen le thuanthu sau na siarmi ih cawlh-lawknak hmun asilole thlengawknak hmunpi (major break) kha theithiam dingin kan lo fial thlang a si. Cangantu in thupi pakhat kha thuhla dang rel duh ruangih a cawlh lawknak hmun asilole thupi a thlengnak hmun kha thei aw. Thupi pakhat a rel duhmi a cem ih thupi dangah a kaat (a ṭhawn thlang) tinak a si. Thukam thar kohhran cakuat kan zoh asile cakuat ngantu hin a hmaisa ah kohhran thurin (doctrin) relnak an nei tlangpi. Cuṭheh in thupi dangah an ṭhawn lohli, cucu thurin zirhnak ihsin nunpinak (nun zir dingmi) ah an ṭhawn tinak a si.

Ṭhimnakah, Efesa cakuat hi kan zoh asile, bung 1-3 sung cu Efesa zumtu pawl kha Pathian in ziangtin a hril, Jesuh Khrih sungah ziangtin an sualnak ngaithiam a si tile Pathian ih thutiamkam cu Thlarau Thianghlim in ziangtin aamahkhan ah a canter ti pawl Paul in a simfiang. Cun Zentail mi le Judah mi pawl kha Khrih ah pumkhat an si thu khal a hleice in a zirh. Bung 4nak ihsin cun a thupi simmi a thleng tariai. Bung 1-3 sungah tuah dingih fialmi ṭongkam a um lo lawlaw (Mirang le Greek Bible khalah thupek mi ṭongkam a um lo). Asinan bung 4nak na thlen le vete tuah dingih fialmi ṭongkam na hmu hngalh ding. Ṭhimnakah, bung 1-3 tiang ahcun;

·         In thlawsuahtu (1:3)

·         A thuthup cu kan hnenah a langter zo (1:9)

·         Nan sualnak le ṭhatlonak ruangah thlarau lamah mithi nan si (2:1)

·         Khrih ih nunnak ah in thoter sal zo (2:5)

·         Pathian ih zangfahnak thawn rumdammi nan si (2:5)

·         Pathian in in thoter sal zo (2:6)

·         Khrih cu kan remnak a si (2:14)

·         Thuthang ṭha ruangah zentail mi khal Judah mi vekin Pathian ih thlawsuah cotu an si ve thlang (3:6)

Asinan bung 4nak cun tuah ding le nunpi ding ih fialmi tongkam na hmu hngalh ding.

·         Thinlung nemnak nei uh, thinsau le dangdor in um uh (4:2)

·         Thlarau in a lo pekmi pumkhat sinak kha ṭunghmun dingah hmun khat ih a lo ṭemkhawntu remnak kha hmunter uh (4:3)

·         Khawvel mi bangin nung nawn hlah uh (4:17)

·         Thuphan per nawn hlah uh (4:25)

·         Satan kha tikcu ṭha pe hlah uh (4:27)

·         Mi huatnak, ral awknak, taksa hiarnak le thinhengnak pawl kha cemter uh (4:31)

·         Pakhat le pakhat parah zaangfah thinnemnak nei uh (4:32)

·         Pathian amah bangtuk si dingin zuam uh (5:1)

·         Thlarau in khat uh (5:18)

·         Khrih nan upatnak ruangah pakaht le pakhat duhnak thlun aw uh (21)

·         Pathian ih a lo pekmi ralthuam kha hruk uh (6:11)

Bung 4nak thok ihsin Paul in tuahrel (verb) a hman dan hi a hlan ih tuahrel a hman dan thawn a bang aw lo lawlaw. Bung 4nak ih tuahrel a hman dan hin cangantu in thupi dang a rel ti a fiangter mai. 

Hivek cawlh-lawknak le thlengawknak hi Bible sungih thuanthu nganmi pawl ah voi tampi a lang. Bible sung thuanthu ahcun hivek cawlhlawknak (thlengawknak) hmun hi a thupitnak, a lai muril a rak si ṭheu. Tahṭhimnak ah 2 Samuel hi kan zoh hnih pei. 2 Samuel cabu ih a lai tiang cu David ih cahnak le nehnak lawnglawng in a khat. Saul hnon a si hnuah David cu Judah le Israel siangpahrang ah a cang ih a ral pawl parah nehtu a si ringring (bung 1-5). Jerusalem a laksal ih thukam Kuang khal Jerusalem ah a kirpi sal (bung 5-7), David in a ral pawl a neh ṭheh. Filistin pawl a neh, Moab mi, Edom mi, Amalek mi le Ammon mi pawl khal a neh ṭheh (8-10). Tu tiangah David hi mi ropi zet a si. Amah le a ukmi miphun hrangah nun timi hi mangbangza le lungawiza a si.

Asinan a tanglai mi a thuanthu cu a hlan vek a si nawn lo, a hlan ih a thuanthu thawn an kalh-aw verver titluk a si. David ih nunnak cu buainak le harsatnak hlirin a khat thlang. David ih fapa Amnon cun a unau Absalom ih fanu Tamar a sualpi (13:14), Absalom in Amnon a that (13:29). Absalom ral a tho ih siangpahrang David cu Jerusalem ah a tlan (14), Absalom a thi ih David cu a fapa ngaiin a ṭap (18). Sheba ral a tho lala (20), a netnak ah David in Philistin mi pawl a do (21). David cu ral a do tikah a bangzet ih midang ih bomnak thawn a nung fangfang a si (21:15-22). 2 Samuel cabu sungah David ih thuanthu ziangti tluk in a thlengaw ti kan hmu. A thoknak ah David cu a cak zet, nehtu a si ringring, zumnak khal a nei. Asinain a nehhnu lam cun a nun hi a him nawn lo, a cah khal a cak nawn lo. Asile hivek ih thil cangtertu hi ziang a si pei? Hivek ih thlengawknak thlentertu hi ziang a si pei? A phi cu bung 11 le 12 ah kan hmu ding. David cun Bathseba a ihpi ih tlun ah a pasal Uriah khal a that a si. Himi hi thlengawknak thlentertu hmun pi cu a si. Bung 11 le 12 hlan ah David cu mipi ih duh zetmi le upat zetmi a si. Nehtu khal a si ringring. Asinan bung 13 cun David ih nunnak cu beidongnak le harsatnak hlirin a khat. Curuangah 2 Samuel cabu ih tumtahmi kan theihthiam theinak dingah bung 11 le 12nak   (thuanthu thlengawknak) hi an thupi ngaingai.

3. Thleng-aw Ton Ih Nganmi Thuhla Sau

Bible sungih thuhla sau pawl kan siar tikah thleng-aw ton ih nganmi catluan sau hi hmun tampi ah hmuh ding an um. Thlengawk-tonnak kan ti tikah cangantu in ṭum khat ah thuanthu pahnih ih dan-awknak kha thlengaw don dualdo in a ngan dingih cumi sungah a tumtah mi le thuanthu a ngan sannak khal hmuh a si ṭheu. Thuanthu ngantu in thuanthu pakhat le pakhat ih dan-awknak tarlang duh ah dung le hmai kir phah in an thuhla a rel ding.  

Ṭhimnakah, Luka in Tirhthlah sungah a thleng-aw tonmi thuhla a ngan thu kan hmu ding. Tirhhlah cabu ih a laifang ah Luka in Peter le Paul ih thuhla kha ṭum khat ah thlengaw don in a ngan dualdo. Bung 1-7 sungah Peter hi mi thupi bik le thusimtu a si. Paul ih thuhla hi 7:58; 8:1-3 ah kan hmu thok. Bung 8:14-25 ah Piter hi mi thupi bik a si lala. Bung 9 ah Paul ih thu lawnglawng ngan a si lala. Peter ih hnaṭuannak cu bung 10:1-11:18 ah ngankhum a si lala. Paul ih thuhla tawi hi 11:19-31 ah kan hmu sal, bung 12:1-19 ah Piter thawnginn sung ihsin a suaknak thu kan hmu sal. Bung 13-15 sungah Paul hi mi thupi bik ah a cang sal lala.

Luka ih tumtak bikmi hi ziang a si pei? Ziangruangah hiti in mi pahnih ih thuanthu ṭum khat ah thleng dualdo phah in a ngan? 1Samuel cabu ih kan hmuh zo mi mi pahnih ih thuanthu vekin Tirhthla cabu ahhin Luka in Paul le Piter ih dan-awknak, an ṭhatnak le an siatnak a tahṭhim tum a si thei pei maw? Si lamlam lo. Peter ih mangbangza a tuah le thu a sim vekin Paul khalin lehhnu ah a tuahve ko. Asinan Luka ih tumtah sawn mi cu: Apostle Paul khal hi Apostle Peter vekin huham a nei ve ti langter dingah le Khrih Thuthang ṭha cu Judah miphun hnen lawngah si loin Gential mi pawl hnen khalah thlawhtling zetin phuansuak a si ti langter dingah a si.  

1 Samuel cabu ih hramthoknak khalah (bungcang hmaisa lam) a bang aw lomi innsang pahnih ih thuhla kan hmu thei. Pakhatnak cu Eli ih innsang, Eli (zangzel puithiam) le a fapa pahnih (thulung lo), Hophni le phinehas ih thuhla an si. Khatlam ah Pathian mi zet Hanaah le Samuel (thulung zetmi fapa) ih thuanthu kan hmu. Hitawk ah cangantu in hitei innsang pahnih ih dan-awk zia tarlang dingah dung le hmai kir phah in an thuhla  a sim zawk rero. Hivek ih thlengaw-ton dualdo mi thuanthu na siar asile an pahnih karlak ih an dan-awknak kha zoh ṭha aw. Pakhat le pakhat ih danglamnak tarlang phah in cangantu in ziangmi a sim tum? 1 Samuel sung ahcun cangantu in Samuel le puithiam Eli (mi ṭha lo pa) ih dan-awknak simfiang dingah an thuanthu kha pakhat hnu pakhat a sim dualdo a si. 

4. A Dotdot Ih Ummi thu (Chiasm)

A dotdot ih ummi thu timi hi Mirang ca le kan Laica ah hman a si tuk lo. Asinan Bible sungah, a hleicein Thukam Hlun cangantu pawlin an hman nasa a si. A dotdot ih ummi thu timi ahcun thil a cangsuak mi, ruahnak asilole a sangsang ih ummi thil kha a tlar-in ret a si ih catluan pakhatnak le catluan netabik ih thuhla um dan kha an bangaw ding, an pehpar aw ding, a pahnihnak le a neta bik sangtu, a pathumnak le a netabik tivek in, catluan in bang mi asilole pehzom mi an nei ciar ding. A laifang ih ummi catluan in bang mi le pehzom mi a neih lo a si ahcun catluan thupitnak bik a rak si ṭheu, thupi zetin hna a rak ṭuan ṭheu. Tahṭhimnak ah,

            a Zingten ka tho

                   b hnaṭuan angki ka hruk

                          c khawsung ka feh

                                 d Hna ka ṭuan ciamco   

                          c’ inn ka tlun sal

                   b’ hnipuan ka thleng

            a’ ihnak lam ka pan                                                   

Hi tawkah ziangten ka tho timi catluan le neta bik catluan ih ihnak lam ka pan timi catluan hi thuhla bangaw mi (pehzom aw mi) an si. Cuvekin a pahnihnak thil cangmi hnṭuan kawr ka hruk timi le a netabik sangtu ih hnipuan ka thleng timi. A laifang ih ummi hin kop a nei lo ih himi hi a thupit-biknak a si.                                                                                                                                  Bible sung ihsin tahṭhimnak kan la hnih pei. Gen. 11:1-9 hi zoh hnik sehla. A hmaisa catluan pawl hi siar ṭheh ta aw. A nohsalmi ṭongfang pawl hminsin aw. A hmaisabik catluan in a netabik catluan a pehpar maw ti zoh aw. Thuhla hi a sangsang tein a um maw ti khal zoh aw. Bible cathiam pawlih an zoh dan cu hitiin a si.

a Leitlun tlun in (cang 1)

         b Ṭong phunkhat lawng an nei (cang 1)

                c Nisuahnak lamah khua an to (cang 2)

                        d Rahnik uh, phahlei kan tuah ding (cang 4)

 e Kan hrangah kawmpi tuah uh si (cang 4)

         f Van dai in lungdawl (cang 4)

                                                 g Bawipa a rung (11:5)

                                         f Lungadawl zoh dingah (cang 5)

                                  e Milai pawl ih tuahmi lungdawi kan zoh pei uh (cang 5)

          d An ṭong kan cokrawi thluh pei (cang 7)

  c Babel tiah an ko (cang 8)

         b Bawipa in an ṭong a cokrai sak thluh (cang 9)

a Leitlung tlun khuakip ah a ṭhehkarh thuh hai (11:9)

Hi tawkah “a” hmaisabik le netabik hi thuhla bangaw mi (pehper aw zet mi)an si, cuvek thotho in “b” hmaisabik le netak bik, cun “c” le “c” tivek in an pehpar-awknak na hmu ṭheh ding. Cangantu in ‘Babel Lungdawl’ timi thuanthu a ngankhum tikah a thupit ternak bik cu an khawpi le lungdawi zoh dingah‘Bawipa cu a rung ṭum’ timi hi a si. Bible sung thuanthu na siar tikah hiti vekin a sangsang le a tlar zawngin cangsuakmi thil na siar ih na zohṭhat asile, a thupit biknak cu a laifang ah a um ṭheu ding a si.

            A can ahcun a dotdot ih nganmi catluan hi ol-zet le tawi zet a si. Tahṭhimnak ah, Saam 76:1 nak hi zoh hnik aw la:

Judah ram ah Pathin cu zokhal in an thei theh;                                                                                    Israel ram ahcun a hmin an upat. 

Himi bungcang ih thuhla hi a dotdot ten vun umter hnik aw, hitin a si ding:

a Judah ram ah                                                                                                                            b Pathian cu zokhal in an thei theh

b A hmin an upat

 a Isrel ram ahcun

Thunetnak

Bible ih a tican kan theihfiang theinak dingah voi tampi kan siar a ṭul. Thinlung tak le fumfe zetin, ruah phah le thungaithlak ih kan siar a ṭul. Felfai zet le cipciar zetih zohfelnak kan neih khal a ṭul. Catluan ihsin catluan ṭhen ah, catluan ṭhen ihsin catluan sau ah tiin a sangsang tei kan siar le zoh khal a ṭul. Bungṭhen 2nak le 3nak ah cumi pawl zoh dan ding kan lo sim zo. Cumi pawl lakih ṭhenkhat pawl tla cu: nolhsal mi ṭongfang, dan-awknak, ṭhimnak (khat le khat), a sangsang ih ummi ṭongfang, cangtertu-suahpimi, phundang ih hman mi ṭong pawl, pehzomtu, tuahrel, hminsawng, cangantu ih awsuak dan pawl le adt…an si. Cun bungṭhen 4nak ah ‘Catluan Sau’ kan siar tikih kan zoh ṭulmi thupi pawl kan tarlang. Cuih pawl cu catlang ṭhen le catluan sau pawl ih pehzom-awk dan, karlak cawlhnak  le thlengawk-donnak, le a laifang ih umpi catlang zohnak pawl tla an si. Himi thupi pawl hi ziangruangah kan tarlang sal ti asile Bible hi thinlung takte le thuthangthlak in na siarih felfai zetin zohfelnak na neih theinak dingah a si. Hiti ih Bible na siar asile Bible ih a tican na theithiam thok dingih a siar khal namhla na ti duehdeuh ding a si.

            Na theih dingmi cu Bible ih a tican simfiang kan tum hrih lo. Kan thok lawng a si lai. Lehhnu ah a tican simfiang dan le nunpi dan ding cu kan simfiang leh ding. Bungṭhen 2-4 hi an thupi lawlaw. Ziangahtile Bible ih a tican simfiang ding cun a hmaisabikah thungaithlak ih siarnak le fumfe zetih zohfelnak kan neih ta a ṭul. Hiti in a sangsang ten zohfelnak kan nei lo asile Bible kha a si lo zawngih simfiang le nunpi a ol tuk a si. Cuihtlun ah Bible siar hi nin-um vekah a cang ding. Thinlung takte ih na siar lo le fumfe zet ih na zoh lo asile Bible na siarmi kha ziang a si ti hman na thei lo dingih nin-um za men ah a cang ding.

            Asinain Bible hi thinlung takte le thungaithlak in na siar ih felfai zet le fumfe zetih zohfelnak na neih ahcun Bible ih simduhmi kha na theithiam thok ding, thuthar le hlathar na hmu thok dingih Bible siarnak ih manhla zia khal na tep thok vivo ding a si. Ziangahtile Bible hi Pathian Ca Thianghlim, Pathian ih thawkkhum mi ṭongkam a si ruangah a danglam hleice a si.

            Bible kan siar tam ih poh in a sungih ummi thuhla thar (kan theih dah lomi thuhla thar) kan thei tam vivo ih Bible siar hi nin ti a um lo. Bible hi thinlung takte le thungaithlak ih na siar vivo theinak dingah na hrangah thlaza kan cam. Siar aw, siar rero aw, na ngah dingmi laksawng hi a sunglawi in a ropi tuk a si.

Zohsalnak

A tanglam ih nganmi pawl hi bungṭhen 2,3 le 4 ah ziang kan zir ti lo thehternak le kan zohzo mi pawl tlangkhawmnak  a si. Himi pawl hi Bible na siar tikih na hman ṭulmi, Bible zingzoi dan lo hmuhtu an si.

            Zoh ṭulmi pawl cu:

·         Nolh salmi ṭongfang  – A nolh salmi ṭongfang le catluan pawl zohfelnak nei aw.

·         A Kalhaw Mi Ṭhimnak – Bulbak, ruahnak le thil pakhat le pakhat ih bangawk-lonak ṭhim

·         Khat le Khat TahṬhimnak  – Bulbak, ruahnak le thil pakhat le pakhat ih bangawknak ṭhim

·         A sangsang ummi ṭongfang – Bible sungih a sangsang ih nganmi le tarlang mi thil pawl.

·         Cangtertu-A rahsuah –Thil a cangtertu le a sangsuakmi pawl kha theihfiang tum aw.

·         Phundang ṭong – Ca ngantu in phundang zawng ih an hmanmi ṭongfang pawl kha theihfiang tum aw.

·         Pehzomtu pawl – Catluan le ṭongfang bur pawl pehzomtu “asile, asinan, curuangah, sikhalsehla” ti pawl ih catluan an peh zom dan kha theihfiang aw.

·         Tuahrel – Tuahrel in a cang rero mi caan maw, a liamcia caan maw a ra lai mi caan a sim ti theihfiang aw.

·         Hminsawng – Hmin ai-awh ih hmanmi ṭongfang “keimah, kanmah, keimai, anmah, anmai, amah pa, amah nu, adt…” ti pawl ih an sawh duhmi ṭongfang kha theithiam aw.

·         Thutlangpi le Thu cipciar - Catluan ṭhen na siarmi ih thu pitnak bik, thu fingkhawmtu le cipciar zetih an sim sal dan pawl kha hmuhsuah tum aw.

·         Thusuhnak le sannak – Bible ca na siarmi kha thusuhnak le sannak thawn ziangtin tuah a si ti hmuhsuah tum aw.

·         Biakawknak – Bible ca na siarmi kha pakhat le pakhat biakawknak a si maw? Zo in thu a sim ih zo hnenah a sim ti khal thei aw.

·         Tuahtu - Catlun na siarnak ah thil pakhatkhat kha ziangtin tuahsuak a si. Zo in a tuah suak ti pawl kha theihsuak tum aw.

·         Catluan seu - Bible na siar tikah catluan seu dinhmun umnak pawl kha theihfiang aw. Catluan seu dinhmun cun thil a cang dingmi a khihhmuh ih a cangsuakmi in a thlun cih fawn, “Asile, a si ahcun, ahcun, ah” timi pawl in a pehzom ding.

·         Pathian ih ṭuanvo - Pathian ih sinak le a tuahmi ṭuanvo kha thei aw.

·         Milai ih ṭuanvo – Milai ih sinak le tuahmi/ tuah dingmi ṭuanvo khal theisuak aw.

·         Thinlung um dan - Cangantu ih thinlung um dan le a ṭongfang hmanmi ah “Pa, u le nau, fa, dil” tivek a tel maw, hivek a tel le a thinlung um dan kha a thuk cuang a si.

·         Aw suakdan –  Na sairmi Bible kha ziangvek aw suak thawn nganmi a si?

·         Catluan ṭhen le catluan sau ih pehzomnak – Na siarmi catluan sau/thuanthu in a dung le hmai ih ummi thuhla kha ziangtin a pehzom?

·         Karlak Colhnak le Thlengawknak pi – Na siarmi catluan kha cangantu in thuhla thar a ngan duh ruangih a colhlawknak a si lole thupi a hlengnak hmuh a si maw?

·         Thlengaw dualdo mi thuanthu – na siarmi catluan kha thuanthu pahnih asilole thu pahnih rel in dung le hmai a kir rero maw?

·         A dotdot ih ummi catluan – na siarmi catluan kha a dotdot ih ngan khum mi a si maw? 

     Note: Part 5nak rak cuan. A ra cing ding.