Thuhmaihruai
Bungṭhen pahnihnak ahkhan Bible catluan siar dan ding le zohfel dan ding
na zir zo. Tu khalah Bible siar dan ding le zohfel dan ding timi thupi kan
pehzom ding. Asinain catluan (sentence) si nawn lo in catluan ṭhen (paragraph) zohfelnak
a si thlang ding. ‘catluan ṭhen’ kan ti tikah catluan sau le thuhla sau zetzet
sung ihsin ṭhen sawimi catluan pawl kan ti duhnak a si. Catluan sau zetzet pawl
siar dan ding le zohfel dan ding khal hmailam ah kan lo sim. Catluan ṭhen na
siar tik khalah tu rori ih na zohzo mi “ Bible Catluan Siar Dan Ding” timi
thupi ih kan lo simzo vekin siar rero aw, ruat phah in siar aw, nangmah le
nangmah thu sut-aw phah aw. Felfai zet le thinlung takin ṭongfang terek pawl khal
zohfel ṭheh aw. Asinan a hmaisa ah thuanthu hi siar ta aw….
Hmufiang Dingih Zingzoi Thiamnak
Ṭongfang terek tiang hmufiang le theifiang ding hi a menmen ih ra mi a si
lo, mi pakhatkhat in tuahnak thawi a ngahmi thiam hleicenak a si. A tangih kan
nganmi thuanthu hi tlawngta nauhak pakhat ih a neihmi thiamnak, hmufiang
theinak le theifiang theinak thiamnak thu a si.
Tlawngta Nauhak, Ngate, le Saya Agassiz ih thuanthu
Tlawngta Nauhak, Ngate, le Saya Agassiz ih thuanthu
By Tlangta Nauhak
A liamcia kum 15 lai
ahkhan tlawng saya Agassiz ih zungkhan (daat tivek zohzirnak khan, laboratory)
sungah ka lut ih Scientist tlawng ah thingkung hrampi le ramsa thuhla (natural
history) zir dingin ka hmin ka pe tiah ka sim. Culai ah hmailam ih ka tumtah mi
pawl in sut ciamco. Himi thiamnak thawn ka tuah tum mi tiang khal in sut
vivo. Cuihtlunah a hleice ih zir duhmi
ka neih le neih lo in sut. Cun kei in ramsa thuhla zirnak ah thiamzetmi si
sehla ka duh zet, a hleice in cucikkharbok (insect) thuhla zir ding hi ka
tumtah mi le ka paih mi a si tiah ka ti.
“Ziangtikah na zir thok
duh?” tiah i ti.
“Atu ah,” tiah ka sawn.
Ka thu sannak in tlawng
sayapa cu a lung a awiter zet. A tha tuk tiah a tiih tiril ih retmi palang
tumpi cu a lak ih a sungah aihre rawng nei zureu ti cu a toih hnu ah zohṭhim
dingah a ret.
“Himi ngate hi la aw, zoh
aw, ziang na hmu ti pakhat hnu pakhat thu ka lo sut ding,” tiah i ti.
Cuihnu ah i tlansan sung. Minute
10 sungah ngate parih zoh ṭulmi le zoh theih mi pawl cu ka zoh ṭheh in ka thei.
Ka saya pa nga thuhla thawn pehpar aw in ziangmi thu in sut ti ruat phah in hngathlap zetin saya pa cu ka hngak rero.
Culai ah palang sung ih tidai cu a cem zik cuahco. Ngate parah tii cu ka toih
ciamco. Ngate cu a thih ka phang ih ziangtin tuah ding khal ka thei nawn lo.
Kan zoh ciahco men. Nahzi pakhat lai hnu ah ngate cu zoh rem lo, fihnung za ah
a hungcang tariai. Ngate cu ziang a cang ti ka zoh tha, dung le hmai ka zoh. A
hmailam khal naizet in ka zoh, a dunglam, a zang lam, a sir lam, a bum lam, a
mei lam tiang khal ka zoh ṭheh. Ka thin a nuam lo zet, suncaw le ei a tul thlang
ruangah Ngate cu palang sungah ka ret sal. Suncaw ei dingin ka feh.
Ka tlun lamah sayapa cu
ramsa hmuan ah a um ih nahzi pakhat hnu lam lawngah a ra thleng ti ka thei. Zoh
a sia zetmi ngate cu nuamnai ten ka dir ih thin nuam lo phah zet cun ka zoh sal.
Zohfiangnak mitkharh cu ka hmang lo. Hman an kham. Ti ngaihnak theih lo tukah
ngate ih haa hriam zia theih duh ah ka kut zung cu a kaa sungah ka vun hrolh. Cu
veten ngate thuhla theih thar mi ka nei.
Culai ah ka saya pa a ra
thleng sal ih “ziang a bang” tiah i ti. Ngate ka zohnak ihsin ka hmuh le
theihmi pawl sim dingin i fial ih ka theihthar mi pawl: cal ih rungtla mi sam,
nga hna, ngakep, nga hmur, nga mitvun, nga ih ti leuhnak thla, le a meitek pawl
khal simnak ka nei. Ka sim mi cu tha zetin a ngai. Ka sim theh nan, tam deuh le
sau deu sim bet dingah i ruat ih ti khuaikhin i zoh ringring. Kei le sim ding
ka neih nawn lo tikah a thin a nuam lo zet.
“Ṭha zet le fumfe zet in
na zoh tawk hrih lo. Ziangruangah,” tiah i ti. Cun “ngate ih a langfiang zetmi a
pianzia pakhat na hmu hrih lo, cumi cu
hiti zoh men ih fiang keukeu mi a si, zoh sal aw, zoh sal aw, na hmu hrih lo”
tiah i ti ih in fehsan lala.
Ka ning in zakter zet.
Khami nga rim sia ah zoh ding le hmuh bet ding a um lai maw si! Asinan thinlung tak le duhnak thawn ka siar
sal ih thil thar hmuhsuak mi ka nei lala. Zanlam a kim ol zet. Saya pa cun “na
hmu zo maw” tiah i ti. Keiin “hmu hrih lo, asinan tuihlan ih ka rak hmuhsuak mi
kha a rak mal zia ka hmusuak” tiah ka sawn.
“Cucu a tha bik sisi, asinan
na hmuhsuak mi pawl kha tu ah cun ka lo sut hrih zik lo, na ngate kha ret ṭha
sal aw la, inn ah va ti hrih aw, tuizan le ṭha zetin rak timlam aw la, thaisun
le ka lo sut ding” tiah i ti.
Thil paihum lozet a si.
Ziangahtile zan vaar ruah a tul ding, hlawknak le tumtahnak um lem loin ka zoh
ding. fiang zet si ka hmuh hrih lo mi cu ziang a si pei aw? Cun zohsalnak um
loin ka hmuhmi pawl thaizing ah saya pa ih hmaiah sim ding ka si.
A thaiziang cu sayapa in
“hitawk ah a hmuh mi ka hmuh ve phang ih thinhar zetmi nauhak pa a um tiah i
ti. Keiin “sayapa na sim duhmi cu ngate hi a bang aw cekci mi tumtahnak thawn
an tlangleng tlang thei maw si” tiah cepo thungai in ka let.
Sayapa cu a lungawi zet,
“Si ee, si ee!” tiah i ti. Cumi kha i rak suhtum mi thuthup cu a rak si. Sayapa
cu ṭihphah le khur phah nawn in ziangmi ka tuah hrih ding tiah a sut.
“Oh, nan gate kha zoh aw!”
tiah i ti ih keimah lawng i tan lala. Nahzi pakhat hnu ah a ra sal ih ka thil
thar hmuhmi pawl kha a thei. “a ṭha tuk, na ti ṭha tuk, asinan na hmuh ding
awm-ang na hmu ṭheh hrih lo. Zoh bet hrih aw” i ti.
Ni thum sung a cui ngate
cu ka hmaiah a ret ih thil dang zoh le zohfiangnak mitkharh thawn zoh cu a
siang riai lo. “Zoh aw, zoh sal aw, zoh ṭha aw” ti lawng hi ka hnen ih a ṭongmi
a si.
Himi ṭum hi cucikkharbawk
thuhla zirnak ih ka zir ṭhatbik caan a si. Himi zirhnak cun a cipciar thei bik
le thu terek tiang zohfel dingin ka nun in tuah. Ka sayapa in sam theih lomi
thiamnak midang hnenih a roh ta bangin ka hnen khalah in roh ta a si[1].
Bible zohhlihnak le ngate
zohhliahnak ih bangawknak na hmu fiang maw? Bible na siar tikah felfai zet le
fumfe zetin siar aw. Bungthen (chapter) pahnihnak ih kan tarlang zo mi thupi
dangdang pawl kha zoh tha aw. Tongfang pawl kha cipciar zetin, a terek tiang
zoh theh aw. Tha ṭen zoh aw, zoh bet hrih aw. A mal tuk lai, zoh bet vivo hrih
aw. Thusuhnak khal nei aw. Siar sal aw, zoh bet aw. Ngan khum aw. Na siarmi
bungcang kha siar sal aw. Cipciar zetin zoh sal aw. Zoh bet hrih ding tampi a
um lai a si! Thutlang ṭhen na siar tiih na zoh ṭul bet mi thupi pawl cu:
1. Thu tlangpi
le Thu Cipciar
Voi tampi cu ca ngantu in catluan ṭhen thoknak ah thutlang
khaikhawmtu (thu fingkhawmtu) hi an ngan cia ṭheu. Cuih thutlang khaikhawmtu cu
catluan ṭhen sungih thupitnak bik a rak si ṭheu. Cui thutlang khawmtu cu a tanglam
ah cipciar zet le felfai zetin cangantu in an simfiang sal. Tahṭhimnakah, thutlang
ṭhen pakhat ka ngan ih “Arsa ka duh” tin ka thok asile a hnuailam ah arsi ih
thuhla, ka duhnak san pawl le a ṭhatnak pawl cipciar zet le felfai zetin ka
simfiang ding. Himi hi thutlangpi ihsin thu nepnawi ih ṭhawnnak tiah kan ko.
Bible sungih tahṭhimnak ṭha zet kan hmuh theimi pakhat cu Galatia 5:16 hi a si.
“Ka sim duhmi cu hitin in a si: Thlarau in nan
nunzia ukter uh la, minung tisa hiarnak cu a di nan riamter lo pei.”
Hitawk bungcang ih thu tlangpi cu “thlarau
thawn nun” le “tisa hiarnak a di riamter lo ding” timi a si. Kannih cakuat rak siartu pawl hin thuhla
hi cipciar zet le felfai zetih theih kan duh vekin, Paul khalin a hnuailam ah
Thlarau thawn nun timi hi cipciar zetin a sim fiang ve. Cun tisa hiarnak a di nan
riamter lo ding tiih in kham tlun ah
tisa hiarnak ih rah suah pawl khal cang 19-21 ah fiangzet in a tarlang a si.
“Cule minung tisa ih a tuahmi pawl tla cu a
langfiang ko: nupa sualnak, a thiang lomi ziaza, a mawi lomi thil tuahnak,
milem bikanak le dawi le cam tla hi an si. Pakhat le pakhat ral awknak le sual
awknak, iksiknak le thinhengnak, tawh awknak, hamtamnak le rem aw loin thenthek
awknak, hamtamnak le re aw loin thenthek awknak; nahsuahnak, zuritnak, zoh mawi
loin laam le awn-awunak le hi bangtuk a dangdang tampi an tuah vivomi pawl hi
an si” (Galatia 5:19-21a).
Cule cang 22-23 ah thlarau ih a
rahsuakmi pawl khal cipciar zetin a tarlang sal.
“Sikhalsehla Thlarau ih a rahsuahmi cu duhdawtnak,
lungawinak hnangamnak, lungsaunak mi zaangfahnak, thatnak, ritlak sinak, nunnem
tandornak, le suup theinak tla an si” (Galatia 5:22-23).
Cun catluan ṭhen
na siar tikih na theih ṭul khrih mi pakhat cu a cancan ah cangantu in catluan
ih thoknak ah siloin a cemnetnak ah thutlang khawmtu a ret caan a um. A thoknak
ah cangantu in cipciar zetin thuhla a sim dingih a netnak ah thutlang
khawmtu a ngan ding. Tahṭhimnak ah, 1 Korin 13:1-12 hi kan zohhnik
pei. 1 Korin 13 hi duhdawtnak bungcang tiah kawh a si.
“Milai ṭong a phunphun le vancungmi ṭong khal thiam
hman ningla duhdawtnak ka neih lo ahcun ka ṭong cu a ring meenmi darkhuang le awn
ruri mi darsumsel bangtuk a si………………….Ka neih hmuahhmuah mi pet ṭheh in ka
ruangpi hi meisa ih ur dingah pe hman ningla duhdawtnak ka neih lo ahcun ka hrangah
zianghman a ṭhahnem lo. Duhdawtnak cu a
thin a sua ih mi zaangfah a thiam; duhdawtnak cu mi a iksiik lo tluang a khawng
lo ih a puarthau fawn lo. Dudawtnak cu nun hel-hlong in a nung lo, a mah ih
zawn lawng a raut lo, a thin a tawi lo, cule tisual mi parah thinciin a nei lo.
Duhdawtnak cu thil ṭha lo parah a lung awi lo, asinanin thutak parah a lung awi………….. Duhdawtnak
cu cem ni a nei lo. Sikhalsehla profet thusim thiamnak pawl cu a reh ding.
Theih lo ṭong ih ṭong theinak khal a cem ding…………..
Atu-ah cun a hmun ringringmi thil pathum an um ih
zumnak, ruahsannak le duhdawtnak an si; himi lakah a tum bikmi cu
dawdawtnak a si” (1Korin 13:1-13).
Bungcang neta bik hi a tlun ih ummi
thuhla hmuahhmauh khaikhawmtu a si. Zumnak, ruahsannak le duhdawtnak cu a hmun
ringring ding. Cumi lakih tumbik cu duhdawtnak
a si. 1 Korin 13 thutlang khawmtu cu duhdawtnak a si.
Hitawk ah cangantu
in thutlang khawmtu hi a hmaisabik ah si loin a cemnetnak ah a ret a si.
2. Thusuhnak le Sannak
A cancan ah cangantu
in thusuhnak an tuah ih anmah lala in an sang sal ṭheu. Cucu lehsal ṭul lomi
thusuhnak a si. A hleicein Paul in hivek thusuhnak hi a uar ngaingai. Hivek
thusuhnak hi catluan ṭhen na siarmi ih thupitnak khal a rak si ṭheu. Rom 6:1 hi
zoh hnih sehla,
“Asile ziangtin so kan ti ding? Pathian ih
zaangfahnak karh sinsin seh tiah sual kan tuah vivo hrih ding maw?
Amah Paul lala in thusuhnak hi cang
hnihnak ah a let cih.
“Tuah naisai hlah! Sualnak ah kan thi zo ih ziangtinso
a sungah kan um thei nawn ding?
A hnuailam ah Paul in sannak cu
cipciar zetin a tuah vivo. Hivek hi hmu dang tampi ah a hleice in Rom cakuat ah
kan hmu thei a si (3:1, 5, 9, 27-31; 4:1, 9; 6:15; 7:1,7, 13; 8:31-35; 11:1,7,
11).
Paul lawng si loin Marka ih nganmi
Thuthang ṭha khalah kan hmu hnuaihni. Panga in kan tar lang pei:
1.
“Pathian siar lo zoso mi sualnak a ngaidam
ngaingai thei?” (2:7)
2.
“Ziangah so hi bangtuk mi pawl thawn rawl a
ei?” (2:16)
3.
“Ziangah so baptisma petu Johan
dungthluntu pawl le Farasi thluntu pawl
cu rawl an ul nain, na dung thluntu pawl cu rawl an ulh lo?” (2:18)
4.
“Na dungthluntu pawl Sabbath ni ah hi
bangtuk thil an tuh hi kan Daan ih duhlomi a si” (2:24).
5.
“Kan Daan in Sabboth ni ah ziang tuah ding
so in on? Mi bawm ding maw harsatnak pek ding so? Mi nunnak runsuah ding maw
siatsuah ding so?” (3:4)
Thusuhnak pakhat ihsin palinak
tiang hi Jesuh dodaltu, farasi le daan thiam pawl ih thusuhmi an si. Farasi le
daan thiam pawlin Jesuh le a dungthluntu pawl an dokalh ruangih an suh mi ṭongkam
a si. An thusuhmi pawl hi Jesuh in a zate in a letsal ṭheh. Panganak hi Jesuh
ih suh ve mi a si. Jesuh ih thusuhnak cu an let sal thei ve lo.
A
hmaisabik thusuhnak hi zohhnik sehla. Marka 2:1-12 hi catluan ṭhen pakhat (one
paragraph) a si. Himi catluan ṭhen sungih kan hmuh mi cu “Jesuh in mizengpa a
damter” thu a si. Jesuh in mizengpa hnenah “Ka fapa, na sualnak cu ngaithiam a
si zo” a ti tikah, Daanthiam hrek khat pawl in “Ziangtin so hi vekin a ṭong
thiam? Pathian thangsiat a sisi. Pathian siar lo zoso mi sualnak a thlah thei?”
tiah an thinlung tein an ti. Jesuh in an thinlung sungih an ruahnak cu a
theicih ih “ziangah so hi bangtuk in nan ruat?
Hi mizengpa hnenah hin ‘Na sualnak cu ngaithiam a si zo,’ ti maw, ‘Tho
awla na ihphah lak aw la va feh aw,’ tiso a ol sawn? Milai Fapa in leilung parah
mi ih sual ngaithiam theinak a nei a si, tihi nan hnenah ka langter duh a si,”
tiah a ti.
Bible
catluan ṭhen na siarmi kha cangantu in thusuhnak le sannak zawngin a ngan maw
ti hi na theih dingah a poi mawh zet. Ziangahtile himi sungah cangantu ih sim
duh bikmi a rak um ṭheu. Hivek thusuhnak hi catluan ṭhen na siarmi ih thupitnak
a rak si ṭheu.
3. Biak-tonnak
Pakhat le pakhat biakawknak
(biaktonnak) hi Bible sung hmun tamzet ah ka hmu ṭheu. Hivek biakawknak hi
catluan ṭhen (paragraph) an si tlangpi. Cun biakawknak sungah thusuhnak le sannak
a si tlangpi ṭheu. Mi tu ih kan zoh mi Marka 2:15-3:6 khal hi Jesuh le farasi
pawl biakawknak thu a si. Biakawknak ih na theih ṭulmi pawl cu: an biakawknak
hmun, zo pawl an tel, zo a ṭong ih zo in a ngai, an thu relmi, thu el-awknak,
thurel tlangnak, asilole thu zirh-awknak a si maw ti na theih a ṭul. Cuihtlunah
an biakawknak ih an relmi thupi le tumtah mi hi theihfiang a ṭul. Himi pawl na
theih ngah cun thutlang ṭhen na siarmi ih thupitnak na theicih mai ding,
ziangahtile himi pawl hi thutlang ṭhen ih thupitnak, lai muril an rak si
tlangpi.
Bible
sungah siar nuam zet le ngai nuam zet biakawknak hi hmun tampi ah kan hmu ding.
Tahṭhimnak ah, John 4:1-42 sungah Jesuh le Samaria nunau ih biakawknak kan hmu.
Johan 13:6-10 ah Jesuh le Peter ih biakawknak kan hmu. Johan 13:6-10 hi Jesuh
in Peter ih ke a kolhsak ding maw ding lo timi thupi ruangih biakawknak a si.
Thukam Hlun ah biakawknak danglam tak kan hmuhmi pakhat cu Mipum Siarnak bung
22 sungih Balaam le a laak an biakawknak thu a si. Bung 22:28-30 sungah an
biakawknak thu felfai zetin kan hmu ding.
Ṭhen
khat biakawknak cu theihfiang har tak an si. Asinan kan theihfiang tikah cumi
biakawknak ngankhumtu cabu kha ol-ai ten kan theihfiang cih mai. Ṭhimnak,
Habakkuk cabu hi Pathian le profet Habakkut ih biakawknak a si ve. Bung 1:1-4
ah Habakkuk in Bawipa hnenah “ziangah so Judah ram ih thil ṭha le thil dik lo
tuahnak hi na kham lo, na zoh cuahco men” tiah
thu a sut. Bawipa in 1:5-11 ah, Judah miphun pawl siatsuat dingah
Babilon mi pawl kan thlah ding a si tiah thu a tiam. Bung 1:12-2:1 ah Habakkuk
a phunzai, ziangahtile Pathian in mi ṭha lo pawl hmangih Judah miphun pawl a
siatsuat ding hi cu a ruat thei hrimhrim lo, a ruahmi a rak si hrimhrim lo.
2:2-20 ah Bawipa in siatralnak cu kham theih lo mi a si ti’n a let sal.
Habakkuk sungih Pathian le Habakkuk an biakawknak san hi na theihfiang asile himi
cabu sungih ummi thuhla hi ol-ai ten na theithiam cih mai ding.
4. Tumtahnak Ṭongkam (Purpose
Statements)
Catluan ṭhen na siar tikah Tumtahnak Ṭongkam hi theihfiang tum
ringring aw. Catluan ṭhen sungih thupitnak a rak si ṭheu. Tumtahnak ṭongkam
timi cun ziangruangah timi thusuhnak le ziangmi tumtahnak thawn a cangsuak timi
thusuhnak pawl a simfiang. Himi ṭongkam pawl cu “pehzomtu” thawn an koptlang ṭheu. Cuih pawl cu; cuti a
sile, ziangahtile, dingih, ah, dingah le ruangah ti pawl an si. Tahṭhimnakah,
Efesa 2:10 hi vun zoh hnih sehla;
“Pathian in kan ṭuan ding hrangih a rak timtuah
ciami hnatuan ṭha ṭuantu dingah Khrih
Jesuh sungin kannih cu siartharmi kan si.”
Ziangmi tumtahnak thawn Khrih sungah
siamtharmi kan si ti asile Pathian in kan ṭuan ding ih a rak timtuah ciami hnaṭuan
ṭha ṭuansuak dingah a si.
“Pathian in leilung hi a duhdawt zet ruangah a fapa neihsun a pek…” (Johan3:16)
“Ka thinlung
sungah na daan cu ka ret zo, na parih ka sual lonak dingah” (Ps. 119:11).
5. Cangsuaktertu/
Tuahsuaktertu (Means)
Thil pakhatkhat tuahsuak a si tikah
asilole a cangsuak tikah, ziangmi thawn tuahsuak a si/ cangsuak a si ti hi na
zoh ṭhat a ṭul. Bible sungih thil pakhatkhat tuahsuak mi na hmuh tikah ziangmi
thawn tuahsuak a si tihi na theihfel a thupi zet. Tahṭhimnak ah, Rom 8:13 hi
kan zoh ding;
“Minung nan sinak daan duh zawngih nan nun asile nan
thi ding; sikhalsehla sualnak nan tuah ṭheu mi pawl kha Thlarau
bomnak in nan thah
asile nan nung ding.”
Kan taksa thawn kan tuah ṭheumi
sualnak kan thah thei dan ding lamzin cu Thlarau
bomnak thawn lawngin a si. Thlarau hi
tuahsuaktertu cu a si.
“Ziangtin so mino in ziaza thiang a neih thei ding?
Na thupekmi thlun lawn in a nei thei ding” (Saam 119:9).
Mino in ziangtin ziaza thiang a nei
thei ding? Pathian thu thlunnak thawn lawngin a nei thei ding a
si.
6. Catluan Seu
Catluan ṭhen na
siar tikah catluan seu umnak pawl kha theifiang aw. Catluan seu cun thil a cang
dingmi a khihhmuh ih a cangsuakmi/dingmi in a thlun hngalh[2]. Cun catluan seu
cu “asile, le, ahcun,” timi pehzomtu
thawn a cem tlangpi (mirang ca ahcun a thok tlangpi nan Lai ṭong ahcun a cem
tlangpi). Catluan seu hi amah ten a um ahcun a famkim lomi catluan a si
ruangah, a cangsuak mi/dingmi in a thlun tengteng a ṭul. Tahṭhimnakah, 1Johan
1:6 hi zoh sehla;
“Curuangah amah thawn pawlkomnak kan nei kan ti na’n
thimnak sungih kan um a si ahcun kan ṭong
in siseh, kan ṭuannak in siseh, thuphan kan per a si” (1Johan1:6).
Catluan Seu: Amah thawn
pawlkomnak kan nei kan ti na’n thimnak sungih kan um a si ahcun A
cangsuakmi: Kan ṭong in siseh, kan ṭuannak in siseh, thuphan kan
per a si.
“Zozo khal Khrih sungih a um a si ahcun mithar a si; a nun hlun cu a cem ih nun thar a thok
zo” (2 Korin 5:17).
Catluan seu dinhmun: Zozo khal Khrih
sungih a um a si ahcun A
cangsuakmi: Mithar a si; a nun hlun cu a cem ih nun thar a thok
zo
“Tuihsun ih ka lo pekmi thukam pawl hi feltein nan
thlun ih Bawipa nan Pathian thu nang ngai a si ahcun leitlun ih miphun hmuahhmuah hnakin hmun sang deuh
ah a lo ret hai ding.
Catluan
seu dinhmun: Tuihsun ih ka lo pekmi thukam pawl hi feltein nan
thlun ih Bawipa nan Pathian thu nan ngai a si ahcun A
cangsuakmi/ dingmi: Leitlun ih miphun hmuahhmuah hnakin hmun
sang deuh ah a lo ret ding.
7. Pathian ih tuah mi le
Milai ih tuah mi
Bible na siar tikah voi tampi cu
Pathian ih tuahnak le milai ih tuahnak na hmu ding. Cupawl kha na cingkeng ṭhat
an ṭul. Nangmah le nangmah thusuhnak nei aw. Pathian in (Pa Pathian dinhmun in
siseh, Thlarau Thianghlim dinhmun in siseh, Fapa Jesuh Khrih dinhmun in siseh) Bible
ca ka siarmi ah ziangmi a tuah, ziangvek ṭuavo a nei timi nangmah ten sut-aw
aw. Milai ih tuahmi le a tuah dingmi ṭuanvo teh ziang an si? Pathian ih tuahmi
le milai ih tuahmi kha ziangti zawngin an pehzom-aw timi khal sut-aw aw. Efesa
5:1-2 hi tahṭhimnak ah kan zoh ding:
“Nannih tla cu Pathian duhdawtmi fahniang nan si
ruangah amah bangtuk si dingin zuam uh. Khrih in in duhdawt ih a nunnak kan
hrangah a pek zo; cuih a pekmi a nunnak cu Pathian lungawitertu rimhmui pekmi
le raithawinak ih pekmi a si. Curuangah nan nunnak cu duhdawtnak in lo uh seh.”
Himi Bible bungcang ah milai ih
tuah dingmi ṭuanvo ziang a si? Fa in a pa ih nun dan a cawn bangin kan Pathian
ih nun dan cawng ve ding kan si. Pathian ih tuahmi teh ziang a si? Pathian cu
(Fapa Pathian dinhmun in) kan hrangah a nunnak a pe a si. Cun Pa Pathian cu a fale
pawlih kan cawn dingmi Pa bik a si.
Cuihtlunah
Bawipa hi siangpahrang, Pa Pathian le mo neitu vekih khihhmuh a si tikah ṭha ten’
na zoh ṭhat an ṭul. Tahṭhimnak ah, Matthai 5:43-6:34 ah Bawipa hi Pa Pathian
dinhmun in voi 14 rori tarlang a si. Jesuh in tlang parih thu a simnak ah Pa
Pathian (Pa) timi ṭongfang a nolhsal cingcing tikah Pa Pathian thawn pehpar aw
mi thu a sim tum ti cu a fiangcih mai.
8. Thinlung Umdan
Bible na siar tikah cangantu ih
thinlung um dan ziangvek a si ti na theihfiang ding a thupi zet. Ziangvek
thinlung kengin an ngan: tuarnak, lungawinak, dilnak le riahsiahnak a si maw?.
“Ka duhdawtmi pa, nu, u le nau, nauhak, fanu, fapa” tivek ṭongfang hman a si tikah
cangantu ih tuar mi le thinlung umdan hi a vung thuk cuang a si. Tahṭhimnakah,
Galati 4:12-16 hi zoh sehla:
“Ka u le ka nau tla, nanmah bangin ka um zo; nannih
khal Daan ih thu ahcun keimah bangin um ve uh, tiah ka lo dil. Atu tiang ka parah siatnak nan tuah hrih lo. Nan
hnenah a hmaisa bik Thuthang ṭha ka phuan ah khan ziangruangah a si ti cu nan
ciing lai ding; ka nat ruangah a si kha! Ka harhdam lonak cu nan hrangah thilrit
zet a si ko na’n nannih in in hmuhsuam lo ih in dungtun siang lo. Cu ai-ah
vanmi bangin siseh, Khrih Jesuh bangin siseh, in tlunter ih ṭha zetin in zoh.”
Cang 12 cemnak ah “dil” timi ṭongfang
na hmu ding (mirang Bible ahcun “dil” timi hi catluan thoknak ah a um na’n kan ṭong
ahcun a cem netnak ah umter a si). “Dil” timi ṭongfang hin cangantu ih lungsung
awsuak um dan a fiangter sinsin. Thukam Hlun khalah hivek lungsung awsuak hi
voi tampi kan hmu ding.
Tahṭhimnak ah, Jeremaiah 3:19-20:
Bawipa in, “Maw Israel, Ka
fapa si dingah ka lo duh; Ram ṭha le leilung tlun ih ram mawi bik
na hnenih pek dingah ka duh a si. ‘Ka pa’ tiih i
kawh dingah le, Ka hnen ihsin tlan nawn lo dingah ka lo duh a si. Asinanin rintlak lo
nupi bangin ka hrangah rintlak lo na si ṭheu.
Bawipa Keimah in ka sim zo a si,”
tiah a ti.
Pathian ih lungsung aw-suak dan
phun hnih hi kan zoh hnik pei. Israel cu a pa tlansantu le a pa thawn pehtlaih
awknak duh lo ih hnonghrimtu fapa vek a si, cun a pasal a bumtu le mipa dang ngaizawngtu,
rintlak lo nupi vek a si tiah a ti. Jeremiah bung 3 sung ahhin Israel mi pawlin
ziangtlukin Pathain thin an natter ti Jeremiah ih theihter duhmi a si.
9. Cangantu ih Aw Feh Dan
Bible na siar tikah cangantu ih aw
feh dan asilole aw suak dan kha ziangvek a si ti theihfel tum rori aw. Aw
suakdan hin thil tampi a rel ve. Sullam tampi a neihter. Cangantu ih thinlung
umdan timi hi a tu rori ih na zoh ṭheh mi a si. Cangantu ih thinlung um dan hi
cangantu ih aw feh dan timi thawn an bang-aw zet. Cangantu ih thinlung umdan na
theihfiang hnu ah ziangvek awsuak a hmang ti kha na theih ṭul hrih mi a si.
Cangantu ih aw suah dan cu nunsimnak aw
a si thei, riahsiatnak aw, thinheng ih kawknak aw, thu simfiangnak aw asilole thapeknak aw khal a si thei. Ṭhimnak ah
Kolose 3:1-4 le Galati 3:1-4 hi siar tlang aw la, na aw-suah dan a bang-aw lo
vio ding.
“Nannih cu nunnak ah Khrih thawn thawhter nan si zo
ruangah Pathian vorhlam kap Khrih tonak vancung khua ih thil ah khin nan
thilung bun uh. Leitlung tlun thil pawl ruat loin vancung thil pawl khi ruat
sawn uh. Ziangahtile nan thi zo ih nan nunnak taktak cu Khrih thawn Pathian
sungah thuh-in a um a si. Cuih nan nunnak taktak cu Khrih kha a si ih amah a
lang tikah nannih tla amah thawn nan langtlang ding ih a sunlawinak nan ṭawm ve
ding a si” (Kolose 3:1-4).
“Galati mi-aa rual! Zoso a lo polhtu? Jesuh Khrih
thinglamtah parih a thihnak cu nan mit ah fiang zetin a cuang a sisi! Hi thil
hi i simhnih uh: Pathian Thlarau nan comi hi Daan ih a lo fialmi nan tuah
ruangah maw, asilole Thuthang ṭha nan theihnak le nan rinnak in so nan ngah? Hi
tluk lawmmam in nan aa maw si! A hram nan thok laiah cun Thlarau thawn nan
thok; a net lam atu ahcun nanmah ih cahnak thawn netter nan tum maw si. Nan
nunak ih nan ton ciami hmuahhmuah thuphan ah maw a can ṭheh? Thuphan cu an si ṭheh
lo ding na’n!” (Galati 3:1-4).
Kolose 3:1-4 ahcun Paul ih aw-suak
dan hi a dai zet, simfiangnak aw a hmang niakno men. Asinan Galatia 3:1-4 ahcun
Paul ih aw suah dan hi piin tak a si. Galatia kohhran pawl a kawk ciamco. Ngai
a har lamlam. Curuangah Bible na siar tikah cangantu ih aw-suah dan kha na
theihfiang a ṭul ngaingai. Matthai 23:33-35 ah Jesuh in ziangvek awsuak a
hmang, a dai mi, a hak mi maw, thinghengnak aw, asilole duhnungzet mi awsuak
teh a si maw?
“Nannih rul pawl, tur nei rul ih faale pawl! Hell
sung tla dingih hnonmi nan sinak ihsin ziangtinso nan luat thei ding? Fiangtein
ka lo sim: nan hnenah profet le mifim le zirhtu saya pawl ka thlah ding; ṭhenkhat
cu nan that ding, ṭhenkhat cu thilamtah parah nan that ding ih ṭhehkhat cu
sinakok ah nan thawi hai ding ih khua khat ihsin khua dangah nan dawi vivo ding.
Cubangtuk ih mawh nei lomi thihnak nan tuarter ruangah hremnak nan parah a tla
ding. Mawh nei lo Abel ihsin thokin Biakinn le biakṭheng karlakih nan thahmi
Berakhiah ih fapa Zekhariah tiang, an thisen a suah man cu nan parah a tla ṭheh
ding a si” (Matthai 23:33-35).
Ṭahhla 3:1-6 teh hi ziangvek awsuak a si pei?
“Pathian ih hremnak a harzia, A thinhengnak fungfek,
a theitu ka si. Tleunak um lo
khawthim sungah, Pil deuhdeuh in i tuul.
Zangfahnak zianghman um loin, Sunvu cat loin i vuak a si.
Ka vun a thlek ih ka tit a lang, Ka ruh pawl khal a khiak ṭheh.
A pit zetmi thawnginn ah i
khum, Vansan thinharnak thawng sungah. Ka duh lo cingin i umter, Thihnak
khawthim rimsia lakah” (Tahhla 3:1-6).
Zohsalnak
Tutiang ah
ziangmi thupi pawl kan zoh ṭheh zo timi tawiten zohsalnak kan nei ta ding.
·
Nolh
salmi ṭongfang – A nolh salmi ṭongfang le catluan pawl zohfelnak nei aw.
·
A
Kalhaw Mi Ṭhimnak – Bulbak, ruahnak
le thil pakhat le pakhat ih bangawk-lonak ṭhim
·
Khat
le Khat TahṬhimnak – Bulbak, ruahnak le thil pakhat le pakhat ih bangawknak ṭhim
·
A
sangsang ummi ṭongfang – Bible
sungih a sangsang ih nganmi le tarlang mi thil pawl.
·
Cangtertu-A
rahsuah –Thil a cangtertu le a sangsuakmi pawl
kha theihfiang tum aw.
·
Phundang
ṭong – Ca ngantu in phundang zawng ih an hmanmi
ṭongfang pawl kha theihfiang tum aw.
·
Pehzomtu
pawl – Catluan le ṭongfang bur pawl pehzomtu
“asile, asinan, curuangah, sikhalsehla” ti pawl ih catluan an peh zom dan kha
theihfiang aw.
·
Tuahrel
– Tuahrel in a cang rero mi caan maw, a
liamcia caan maw a ra lai mi caan a sim ti theihfiang aw.
·
Hminsawng
– Hmin ai-awh ih hmanmi ṭongfang “keimah,
kanmah, keimai, anmah, anmai, amah pa, amah nu, adt…” ti pawl ih an sawh duhmi ṭongfang
kha theithiam aw.
·
Thutlangpi le Thu cipciar - Catluan ṭhen na siarmi
ih thu pitnak bik, thu fingkhawmtu le cipciar zetih an sim sal dan pawl kha
hmuhsuah tum aw.
·
Thusuhnak
le sannak – Bible ca na siarmi kha thusuhnak le
sannak thawn ziangtin tuah a si ti hmuhsuah tum aw.
·
Biakawknak
– Bible ca na siarmi kha pakhat le pakhat
biakawknak a si maw? Zo in thu a sim ih zo hnenah a sim ti khal thei aw.
·
Tuahtu - Catlun na siarnak ah thil pakhatkhat kha ziangtin tuahsuak
a si. Zo in a tuah suak ti pawl kha theihsuak tum aw.
·
Catluan seu - Bible na siar
tikah catluan seu dinhmun umnak pawl kha theihfiang aw. Catluan seu dinhmun cun
thil a cang dingmi a khihhmuh ih a cangsuakmi in a thlun cih fawn, “Asile, a si
ahcun, ahcun, ah” timi pawl in a pehzom ding.
·
Pathian ih ṭuanvo - Pathian ih sinak
le a tuahmi ṭuanvo kha thei aw.
·
Milai ih ṭuanvo – Milai ih sinak le
tuahmi/ tuah dingmi ṭuanvo khal theisuak aw.
·
Thinlung
um dan - Cangantu ih thinlung um dan le a ṭongfang hmanmi ah “Pa, u
le nau, fa, dil” tivek a tel maw, hivek a tel le a thinlung um dan kha a thuk
cuang a si.
·
Aw
suakdan – Na sairmi Bible kha ziangvek aw suak thawn
nganmi a si?
Thunetnak
Bungṭhen
3nak le 4nak ah Bible na siar tikih na zoh ṭul mi thupi tarlang a si. Bible na
siar tikah fala cakuat siartu nauhak pa vekin felfai zet le thungaithlak in,
cipciar zet le fumfe zet ih siar dingah kan lo forh. Bible na siar tikah siar
rero dingin le catlang ṭhen pakhat le pakhat ih pehzom-awknak theifiang dingin
kan lo forh a si. Zohfelnak na neih mi pawl kha cabu sungah ngankhum dingin kan
lo ngen bet a si.
Tu
tiangah cun Bible ih a tican simfiang tum hrih hlah. Hliakhlainak kan nei lai
lawng a si hrih. A tican simfiang dan ding cu lehhnu ah a ra leh ding. Bible na
siarmi ah ziangmi ṭongfang pawl an um ih ziangmi thuhla a si timi lawng kan lo
sut hrih lai. Felfai le cipciar thei bikin zohfelnak neih thei tum aw. Lehhnu
ah simfiangnak le nunpi dan ding cu na zoh leh ding.
[1]
Agassiz timi tlawng saya ih hmin pum cu Jean Louis Rodolphe a si. Anih hi
1807-1873 lai ih scientist hminthang pakhat a rak si. Leitlun tlawng tha bik
pakhat a simi Harvard tlawngah kum reipi tlawng say a rak tuan dahtu khal a si.
Cun himi thuanthu hi Howard Hendricks in Dallas Theological Seminary ih tlawng
sayapa a tuan laiih tahthimnak ih a rak hman mi thuanthu a si.
No comments:
Post a Comment